Trong thế giới văn chương, sự hiện diện của tính phổ quát và tính đặc thù là hai yếu tố không thể tách rời. Việc khám phá và tìm kiếm những giá trị phổ quát trong văn học không chỉ giúp người đọc nhận ra sự tương đồng và mối liên kết giữa các cá nhân và cộng đồng, mà còn mang lại cho văn chương sức sống và khả năng tiếp cận sâu sắc vào trái tim con người. Tuy nhiên, nếu văn chương chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, giá trị của nó sẽ trở nên chung chung và thiếu tính chân thực.
Ngược lại, nếu văn chương quá tập trung vào tính đặc thù, nó có thể trở nên khép kín và tự trị, khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại. Văn chương cần tìm được sự cân bằng tinh tế giữa tính phổ quát và tính đặc thù. Cái phổ quát cần phải được thể hiện thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân và cộng đồng. Chỉ khi có sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, văn chương mới có thể đạt đến giá trị chân thực và sâu sắc, chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài.
Nhiều nhà văn Việt Nam đã thể hiện xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình. Ví dụ, trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, nhân vật cụ Mết đã nói lên một chân lý về việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc về bản chất của con người và giá trị của cuộc đấu tranh.
Tương tự, trong tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương, cái ác được xem xét trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Qua đó, tác giả thể hiện một cách đa chiều về bản chất của con người, giúp người đọc nhận ra những giá trị phổ quát gắn với nhân loại.
Trong thơ Trương Đăng Dung, người đọc cũng nhận ra nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Nhưng, nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Nhìn chung, tính phổ quát và tính đặc thù là hai mặt không thể thiếu trong văn chương. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị sâu sắc, có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ.
