Ngày 18/7, tại TP.HCM, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp tổ chức Diễn đàn ‘Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa’. Sự kiện này thu hút hàng trăm đại biểu tham gia trực tiếp và trực tuyến. Mục tiêu của diễn đàn là tìm ra giải pháp cho các vấn đề mà ngành trái cây Việt Nam đang đối mặt, từ đó thúc đẩy xuất khẩu và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Việt Nam hiện có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm diện tích 161.000 ha với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 380 triệu USD vào năm 2024, giúp Việt Nam trở thành nước xuất khẩu chuối lớn thứ 9 thế giới. Dứa cũng đạt diện tích trên 52.000 ha, dừa gần 202.000 ha và chanh leo hơn 12.000 ha. Tất cả đều đang có xu hướng mở rộng xuất khẩu và phát triển chế biến sâu.

Tuy nhiên, mặc dù có nhiều tiềm năng, các mặt hàng trái cây của Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Diễn đàn là dịp để các đơn vị quản lý, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp cập nhật định hướng phát triển đến năm 2030. Trong đó, 4 loại trái cây nêu trên sẽ được đầu tư mạnh mẽ vào vùng nguyên liệu đạt chuẩn, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường xuất khẩu chính ngạch sang Hoa Kỳ, Hàn Quốc, EU, Trung Quốc…

Diễn đàn cũng là nơi để các bên liên quan thảo luận về các giải pháp tăng cường cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu trái cây. Các chuyên gia và đại biểu sẽ tập trung vào việc xây dựng chuỗi giá trị, tăng cường liên kết giữa người nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp, cũng như tìm hiểu các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, việc nâng cao sức cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế là rất quan trọng. Ông Nam nhấn mạnh rằng cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, doanh nghiệp và người dân để xây dựng ngành hàng trái cây phát triển bền vững, từ đó góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân và thúc đẩy kinh tế địa phương.

Ngành trái cây Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức. Với sự hỗ trợ từ chính sách và sự chủ động của các doanh nghiệp, ngành hàng này được kỳ vọng sẽ đạt được mục tiêu xuất khẩu tỷ đô trong thời gian tới.

Trái cây Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao giá trị gia tăng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Mặc dù đã xuất hiện tại hơn 100 quốc gia, phần lớn trái cây Việt vẫn được xuất khẩu dưới dạng thô, với giá trị gia tăng thấp và dễ bị tổn thương trước các rào cản kỹ thuật quốc tế. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang chuyển dịch sang mô hình minh bạch, bền vững và tiêu chuẩn cao, ngành trái cây Việt buộc phải tái định vị và chuyển đổi toàn diện hệ sinh thái sản xuất.

Thách thức từ tư duy giá trị

Với hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả và tổng sản lượng khoảng 15 triệu tấn/năm, Việt Nam có tiềm năng trở thành trung tâm cung ứng trái cây cho thế giới. Tuy nhiên, nghịch lý là phần lớn sản phẩm vẫn xuất khẩu dưới dạng thô, phụ thuộc vào vài thị trường truyền thống như Trung Quốc, trong khi giá trị gia tăng còn thấp. Điểm yếu không phải vì thiếu tài nguyên, mà ở cách tổ chức sản xuất và mô hình phát triển chưa tương thích với yêu cầu của chuỗi giá trị toàn cầu. Việt Nam vẫn ưu tiên sản lượng hơn chất lượng, mở rộng diện tích thay vì tối ưu hóa hiệu quả, chú trọng tiêu thụ tức thời thay vì đầu tư vào chế biến và thương hiệu.

Chuyển đổi từ phát triển theo chiều rộng sang chiều sâu, tập trung vào chất lượng, chế biến, truy xuất và thương hiệu được xem là hướng đi bắt buộc nếu Việt Nam muốn nâng cao năng lực cạnh tranh và tiếp cận ổn định các thị trường có yêu cầu kỹ thuật cao như EU, Mỹ và Nhật Bản. Lấy ví dụ từ chuối, mặt hàng xuất khẩu chủ lực với sản lượng hơn 3 triệu tấn/năm, nhưng giá trị sản xuất hiện chỉ đạt khoảng 2.400 USD/ha. Để tạo được đột phá thật sự, cần tổ chức lại sản xuất theo hướng quy mô lớn, công nghệ cao và kiểm soát chất lượng chặt chẽ.

Ngược lại, chanh leo cho thấy mô hình phát triển hiệu quả hơn. Với sản phẩm chế biến, chanh leo Việt Nam đã đạt giá trị xuất khẩu 300 triệu USD và có thể chạm mốc 1 tỷ USD nếu thị trường Trung Quốc mở cửa hoàn toàn.

Kiến trúc lại chuỗi giá trị

Định vị lại trái cây Việt không thể là một khẩu hiệu đơn lẻ. Đó là quá trình tái cấu trúc sâu, từ quy hoạch vùng trồng, chọn tạo giống, nâng cấp công nghệ, kiểm soát chất lượng đến chuẩn hóa chuỗi cung ứng. Ba nguyên tắc cơ bản cần xác lập: truy xuất – tiêu chuẩn – liên kết. Về truy xuất và tiêu chuẩn hóa, đây là điều kiện tiên quyết để giữ và mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là châu Âu và Mỹ. Nếu không làm tốt truy xuất nguồn gốc, sẽ không có mã số vùng trồng, không thể vào chuỗi bán lẻ cao cấp.

Một yếu tố nền tảng khác là giống cây trồng. Người dân cần được hỗ trợ để trồng giống tốt, có chất lượng đồng đều. Bản đồ số vùng trồng, kiểm định giống và quy hoạch chuyên canh là điều bắt buộc. Bên cạnh đó, hiện đại hóa chế biến cũng là yếu tố quan trọng. Cần có chính sách cởi trói đất công, cho thuê dài hạn hoặc đấu giá minh bạch để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hơi.

Tái định vị trái cây Việt không đơn thuần là đổi nhãn, cải tiến bao bì hay mở rộng thị trường. Đó là một quá trình chuyển đổi sâu rộng, từ quản trị sản xuất đến kiến tạo thương hiệu quốc gia. Sự thay đổi này đòi hỏi một “kiến trúc mới” của ngành hàng trái cây, trong đó Nhà nước đóng vai trò thiết kế thể chế, doanh nghiệp là đầu tàu công nghệ và thị trường, còn người nông dân là chủ thể sản xuất hiện đại, chuyên nghiệp.

Để thực hiện quá trình tái định vị này, cần có sự tham gia và phối hợp chặt chẽ của các bên liên quan, bao gồm cả cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân. Với sự quyết tâm và nỗ lực của tất cả các bên, trái cây Việt Nam có thể nâng cao giá trị gia tăng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cũng như góp phần tăng cường sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam.