Mạt chược, một trò chơi giải trí truyền thống của Trung Quốc, đang dần mai một trong thời đại hiện nay. Tuy nhiên, tại Hong Kong, một số nghệ nhân vẫn đang cố gắng giữ gìn và phát triển di sản văn hóa này. Một trong số đó là Ho Sau-Mei, một nghệ nhân 68 tuổi, người đã dành hơn bốn thập kỷ để gắn bó với nghề làm mạt chược thủ công.

Cửa tiệm Kam Fat Mahjong của bà Mei, nằm dưới cầu thang trong một hẻm nhỏ ở Hong Kong, là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược thủ công. Từ nhỏ, bà đã học nghề từ cha và đã trở thành một trong những nghệ nhân giỏi nhất trong lĩnh vực này. Bà Mei cho biết, vào những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã sang Hong Kong trao đổi kỹ thuật, giúp nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng.

Tuy nhiên, hiện nay, phần lớn quân bài mạt chược được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục. Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược đã được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’, nhưng tại thành phố này, hiện chỉ còn vài người theo nghề, và bà Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề.

Mỗi sáng, bà Mei đều ngồi vào chỗ, xếp sẵn khay gỗ với những quân bài bằng nhựa và chuẩn bị các dụng cụ chuyên dụng để khắc. Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà Mei cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.

Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa. Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).

Tuy nhiên, ngành làm mạt chược thủ công đang dần biến mất do sự thay đổi của nền kinh tế và công nghệ. Cửa tiệm của bà Mei không có hệ thống đặt hàng online, khách hàng phải gọi điện hoặc tới trực tiếp. Bà ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kỹ. Hiện nghệ nhân chỉ làm việc đến khoảng trưa vì không còn đủ sức làm cả ngày nữa.

Bà Mei nói chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Trước đây, khi còn trẻ, bà Mei thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một.

Từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng bà Mei đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình. ‘Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục’, bà nói.

Ở thành phố Cần Thơ, một nhóm các nghệ nhân và người yêu nghệ thuật đã cùng nhau thành lập nhóm Art house, với mục tiêu biến những phụ phẩm nông nghiệp như vỏ bắp trở thành các sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo. Qua đó, họ không chỉ góp phần giảm thiểu rác thải mà còn giữ gìn và phát huy giá trị của nghệ thuật thủ công truyền thống.

Art house Cần Thơ gồm các giáo viên mỹ thuật, sinh viên và những người yêu nghệ thuật. Họ đã lấy cảm hứng từ cuộc sống nông thôn ở miền Tây, nơi cây bắp đóng vai trò quan trọng trong đời sống của người dân. Nhóm đã tìm cách biến vỏ bắp, thứ mà nhiều người cho là phế phẩm, trở thành chất liệu tạo nên các sản phẩm thủ công giàu giá trị.

Quá trình tạo ra các sản phẩm này hoàn toàn bằng tay. Mỗi chiếc túi xách làm từ vỏ bắp cần trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ như thu gom, xử lý, phơi vỏ, đan và trang trí bằng vải lụa. Mỗi sản phẩm cần từ một đến hai ngày để hoàn thiện.

Các sản phẩm của nhóm không chỉ dừng lại ở túi xách mà còn có ví, đế lót bình hoa, khung gương trang trí và giấy thủ công làm từ vỏ bắp. Loại giấy này được tạo ra bằng cách xay nhuyễn vỏ bắp, sau đó pha trộn với màu thực phẩm và hoa lá tự nhiên.

Từ giấy vỏ bắp, nhóm đã tạo ra các tác phẩm tranh dân gian bằng cách kết hợp kỹ thuật in khắc gỗ và tô màu theo phong cách tranh Đông Hồ, Hàng Trống. Nhóm cũng vẽ tranh phong cảnh địa phương và các chủ đề về đờn ca tài tử trên giấy vỏ bắp, nhằm giới thiệu về vùng đất Cần Thơ. Thông tin thêm về hoạt động của nhóm có thể được tìm thấy trên trang web của họ.

Art house Cần Thơ không chỉ là một nhóm nghệ thuật, mà còn là một biểu tượng của phong trào sống xanh và sáng tạo bền vững trong cộng đồng. Các thành viên thường xuyên tổ chức các buổi hướng dẫn làm thủ công cho học sinh, sinh viên và người dân địa phương.

Qua các hoạt động của mình, nhóm Art house Cần Thơ hy vọng mang đến một thông điệp về việc tái sử dụng và tái tạo các chất liệu có sẵn trong tự nhiên, đồng thời lan tỏa tình yêu văn hóa và sáng tạo trong cộng đồng.

Lê Sang, một nghệ nhân xăm hình tài năng tại Hà Nội, đã không ngừng theo đuổi đam mê của mình trong việc biến hóa những hình xăm cũ, hỏng thành các tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Không chỉ vậy, anh còn tạo ra những kiệt tác giúp che đi các vết sẹo lồi, giúp khách hàng tự tin hơn trong cuộc sống hàng ngày. Với kinh nghiệm hơn 10 năm trong nghề xăm hình, Lê Sang đã khẳng định tên tuổi của mình với nhiều tác phẩm độc bản.

Quay trở lại thời điểm năm 2014, khi ngành xăm hình tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, Lê Sang đã bắt đầu sự nghiệp xăm hình của mình. Anh đã phải đối mặt với không ít hoài nghi và định kiến về nghề nghiệp mà mình đã chọn. Tuy nhiên, với niềm đam mê và quyết tâm không bỏ cuộc, anh đã từng bước chứng minh giá trị của bản thân trong suốt quá trình làm nghề.

Lê Sang thường gọi việc xăm hình là ‘Nghệ thuật tái sinh’, một loại hình nghệ thuật đặc biệt giúp khách hàng chữa lành những tổn thương tinh thần do khuyết điểm cơ thể gây ra. Theo anh, để thành công trong nghề này, điều quan trọng là phải có sự thấu cảm và hiểu biết về tâm lý của khách hàng. Đây không chỉ là việc tạo ra một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là việc giúp khách hàng tìm lại sự tự tin và thoải mái với bản thân.

Với mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái nghề bền vững, Lê Sang đã thành lập thương hiệu Era Tattoo vào năm 2014. Anh đã tập trung vào việc chuyên môn hóa, xây dựng văn hóa tổ chức và đào tạo để phát triển toàn diện. Lê Sang không chỉ muốn tạo ra một thương hiệu xăm hình uy tín, mà còn muốn xây dựng một cộng đồng nghề nghiệp tích cực và hỗ trợ lẫn nhau.

Nửa đầu năm 2025, trước làn sóng cắt giảm chi tiêu và những khó khăn của thị trường, Lê Sang đã phải đối mặt với nhiều thách thức. Tuy nhiên, với sự kiên định và một chút may mắn, thương hiệu Era Tattoo của anh vẫn tiếp tục trụ vững và thậm chí còn mở rộng cơ sở kinh doanh. Điều này không chỉ phản ánh sự uy tín của thương hiệu, mà còn thể hiện sự ủng hộ và tin tưởng của khách hàng.

Trong tương lai, Lê Sang kỳ vọng sẽ đưa studio Era Tattoo trở thành trung tâm sửa hình lớn nhất châu Á, góp phần lan tỏa ‘Nghệ thuật tái sinh’ đến với nhiều người hơn. Anh hy vọng sẽ truyền tải thông điệp đến thế hệ thợ trẻ: dám dấn thân, mạnh dạn làm việc và tái định nghĩa vai trò của nghề xăm trong xã hội hiện đại. Với tinh thần không ngừng nghỉ và một trái tim đầy đam mê, Lê Sang chắc chắn sẽ tiếp tục tạo ra những điều kỳ diệu trong lĩnh vực xăm hình.

Tham khảo thêm thông tin về Era Tattoo tại đây.