Ngày 18/7, tại TP.HCM, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phối hợp tổ chức Diễn đàn ‘Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa’. Sự kiện này thu hút hàng trăm đại biểu tham gia trực tiếp và trực tuyến. Mục tiêu của diễn đàn là tìm ra giải pháp cho các vấn đề mà ngành trái cây Việt Nam đang đối mặt, từ đó thúc đẩy xuất khẩu và tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Việt Nam hiện có hơn 1,3 triệu ha cây ăn quả với sản lượng khoảng 15 triệu tấn mỗi năm. Trong đó, chuối chiếm diện tích 161.000 ha với kim ngạch xuất khẩu đạt gần 380 triệu USD vào năm 2024, giúp Việt Nam trở thành nước xuất khẩu chuối lớn thứ 9 thế giới. Dứa cũng đạt diện tích trên 52.000 ha, dừa gần 202.000 ha và chanh leo hơn 12.000 ha. Tất cả đều đang có xu hướng mở rộng xuất khẩu và phát triển chế biến sâu.

Tuy nhiên, mặc dù có nhiều tiềm năng, các mặt hàng trái cây của Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Diễn đàn là dịp để các đơn vị quản lý, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp cập nhật định hướng phát triển đến năm 2030. Trong đó, 4 loại trái cây nêu trên sẽ được đầu tư mạnh mẽ vào vùng nguyên liệu đạt chuẩn, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường xuất khẩu chính ngạch sang Hoa Kỳ, Hàn Quốc, EU, Trung Quốc…

Diễn đàn cũng là nơi để các bên liên quan thảo luận về các giải pháp tăng cường cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu trái cây. Các chuyên gia và đại biểu sẽ tập trung vào việc xây dựng chuỗi giá trị, tăng cường liên kết giữa người nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp, cũng như tìm hiểu các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam, việc nâng cao sức cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế là rất quan trọng. Ông Nam nhấn mạnh rằng cần có sự chung tay của các cấp chính quyền, doanh nghiệp và người dân để xây dựng ngành hàng trái cây phát triển bền vững, từ đó góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân và thúc đẩy kinh tế địa phương.

Ngành trái cây Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức. Với sự hỗ trợ từ chính sách và sự chủ động của các doanh nghiệp, ngành hàng này được kỳ vọng sẽ đạt được mục tiêu xuất khẩu tỷ đô trong thời gian tới.

Nhu cầu thị trường tăng cao đã dẫn đến tình trạng “phá kèo” giữa nông dân và doanh nghiệp trong hợp tác sản xuất và tiêu thụ nông sản. Tình trạng này thường xảy ra khi giá thị trường tăng cao, khiến nông dân ưu tiên bán hàng cho thương lái khác với giá cao hơn, bất chấp thỏa thuận đã có trước đó.

Ông Đặng Quý Nhân, Tổng giám đốc Công ty CP Nông sản Nam Mekong, chia sẻ rằng công ty đã gặp phải tình trạng này với mặt hàng dừa hồi tháng 2-3 vừa qua. Công ty đã thu mua dừa của người nông dân tỉnh Bến Tre với giá 12.000 đồng/quả tại vườn, nhưng thương lái Trung Quốc lại chào mua với giá 13.000-14.000 đồng/quả. Kết quả là nông dân đã chọn bán cho thương lái nước bạn, khiến công ty bị hụt sản lượng xuất khẩu.

Tương tự, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nafoods, cũng chia sẻ về vấn đề này. Nafoods đã ký vùng trồng với diện tích lên tới 5.000ha với một số hợp tác xã trên Tây Nguyên, nhưng vẫn gặp phải tình trạng nông dân bán hàng cho thương lái khác.

Để giải quyết vấn đề này, các doanh nghiệp đã áp dụng nhiều giải pháp, như ký hợp đồng bao tiêu giá sàn với hợp tác xã, hoặc áp dụng cơ chế thưởng phạt để đảm bảo nông dân tuân thủ thỏa thuận. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cũng kiến nghị về cơ chế quản lý Nhà nước để tránh tình trạng thương lái Trung Quốc tới tận vùng nguyên liệu để thu mua.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ông Trần Thanh Nam, cho rằng các doanh nghiệp không nên nhầm lẫn giữa hợp đồng mua bán với hợp đồng liên kết sản xuất. Nếu doanh nghiệp thực hiện theo đúng liên kết như vậy sẽ không thất bại. Tuy nhiên, đối với thỏa thuận mua bán đơn thuần, đến thời điểm thu hoạch, nông dân có quyền bán cho bên khác nếu thấy giá cao hơn.

Các doanh nghiệp đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp để duy trì hợp đồng và đảm bảo nguồn nguyên liệu cho sản xuất. Tuy nhiên, để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nông dân và cơ quan quản lý Nhà nước. Việc xây dựng và thực hiện các hợp đồng liên kết sản xuất, cũng như áp dụng các cơ chế quản lý phù hợp, sẽ giúp giảm thiểu tình trạng “phá kèo” và nâng cao hiệu quả trong chuỗi cung ứng nông sản.

Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp để tăng cường hợp tác với nông dân và đảm bảo nguồn nguyên liệu cho sản xuất. Việc tăng cường ứng dụng công nghệ, cũng như cải thiện cơ chế quản lý, sẽ giúp nâng cao hiệu quả trong sản xuất và tiêu thụ nông sản, cũng như giảm thiểu các rủi ro liên quan đến tình trạng “phá kèo”.