Bức ảnh không ảnh sân bay Biên Hòa, Đồng Nai, ngày 3/10/2016, đã trở thành một dấu mốc quan trọng trong cuộc tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Một người Mỹ tên Bob Connor đã để lại bình luận trên bức ảnh này, và từ đó, một câu chuyện tìm kiếm mộ liệt sĩ đã diễn ra.
Ông Bob Connor, một cựu thượng sĩ Mỹ, đã từng làm nhiệm vụ bảo vệ sân bay Biên Hòa trong chiến tranh. Ông đã kết nối với kiến trúc sư Nguyễn Xuân Thắng, người đã sưu tầm và đăng lên web ảnh hàng chục nghìn không ảnh, bao gồm bức ảnh sân bay Biên Hòa. Ông Thắng, 52 tuổi, ở TP HCM, đã liên hệ với Anh hùng lực lượng vũ trang Chế Trung Hiếu để liên hệ với Bob Connor qua email.
Qua thư qua lại, Bob Connor đã chia sẻ về kinh nghiệm của mình trong chiến tranh, bao gồm việc chôn các chiến sĩ phía Việt Nam cùng với chỉ huy bay, đại úy Martin E. Strones. Các thông tin này đã được gửi đến đại tá Mai Xuân Chiến, Phó chính ủy Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Đồng Nai. Tiếp tục những email qua lại, Bob và Martin đã cho biết sẽ sớm sang Việt Nam để trực tiếp chỉ các hố chôn.
Chỉ chưa đầy nửa năm sau, vào ngày 17/4/2017, lực lượng tìm kiếm đã tìm thấy hố chôn tập thể 150 chiến sĩ Tiểu đoàn 1, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung regiment 4, Sư đoàn 5 và Đại đội đặc công Biên Hòa hy sinh trong chiến dịch Tết Mậu Thân 1968. Sự kiện này đã trở thành bước ngoặt đối với ông Thắng trong việc sử dụng không ảnh tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh.
Ông Thắng đã và đang sử dụng không ảnh để tìm kiếm các hố chôn tập thể trong chiến tranh Việt Nam. Ông đã sưu tầm hàng chục nghìn không ảnh và bản đồ, tập trung vào tìm kiếm các hố chôn tập thể vốn xuất hiện sau những giao tranh của đôi bên. Quá trình xử lý không ảnh cần kết hợp cả kỹ thuật, công nghệ, kiến thức lịch sử và lời kể nhân chứng.
Đến nay, có khoảng 600 liệt sĩ ở nhiều hố chôn tập thể khắp các chiến trường được tìm thấy từ dữ liệu của ông và bạn bè cung cấp. Tuy nhiên, theo ông, so với số hồ sơ đang thu thập, số mộ được tìm thấy chỉ tương ứng 20-30%, ‘con số quá ít và nhiều day dứt’.
Đại tá Mai Xuân Chiến, người gắn bó với ông Thắng từ sự kiện sân bay Biên Hòa và nhiều cuộc tìm kiếm khác cho đến khi về hưu, cho rằng ngay cả người trong ngành ‘không phải ai cũng làm được như Thắng’. Là một công dân bình thường nhưng sẵn sàng bỏ công việc, tiền bạc, gác lại chuyện gia đình để lên đường bất cứ lúc nào có manh mối.
Ông Thắng và cộng sự đã giúp mở ra hướng đi mới trong tìm kiếm mộ liệt sĩ. Đó là kết hợp giữa dữ liệu Mỹ – Việt, tiếp nhận thông tin từ nhân chứng là những cựu binh bên kia chiến tuyến và tính chính xác, khoa học của không ảnh lịch sử.
